فایل word کشف حجاب و سکولاریسم در ایران

    
چکیده    1
فصل اول : کلیات    7
1-1) بیان مسأله    7
2-1) بررسی سوابق و ادبیات موضوع    16
3-1) اهداف پژوهش    21
4-1) اهمیت پژوهش    22
5-1) پرسش پژوهش    26
1-5-1) پرسش اصلی    26
2-5-1)  پرسش های فرعی    26
6-1) فرضیه    26
7-1) تعریف متغیرها و مفاهیم وعملیاتی    27
8-1) روش پژوهش    29
9-1) سازماندهی پژوهش    30
فصل دوم : دیدگاه های نظری    33
1-2) تعریف نوسازی    33
1-2-2) نوسازی روانشناختی    36
2-2-2) نوسازی اجتماعی    36
3-2-2) نوسازی سیاسی    37
3-2) جامعه شناسان کلاسیک و اندیشه گذار    37
1-3-2)  آگوست کنت (1798-1857)    37
2-3-2) کارل مارکس (1818-1883)    39
3-3-2) هربرت اسپنسر(1820-1903)    43
4-3-2) امیل دورکیم(1858-1917)    45
5-3-2) ماکس وبر (1864-1920)    49
6-3-2) تالکوت پارسونز    51
1-6-3-2) تیپ بندی جوامع از نظر پاسونز    54
7-3-2) نیل اسملسر    56
8-3-2) برینگتون مور    59
جمع بندی    62
فصل سوم : سیاست های ضد مذهبی رضاشاه در ایران    70
1-3) کودکی رضاخان    70
2-3) دیدگاههای مختلف در مورد زمینه وقوع کودتای 1299    73
3-3) کودتای1299|1930    76
4-3) گفتمان فکری غرب و ورود آن به ایران    81
1-4-3) آخوند زاده (1812-1878م|1228-1295ق)    81
1-1-4-3) نگرش آخوند زاده در مورد دین    82
2-4-3) میرزا ملکم خان (1833-1909|1249-1326ق)    85
3-4-3) عبدالرحیم طالبوف (1834-1911م|1250-1329ق)    88
1-4-4-3) طالبوف : دین و روحانیت    88
جمع بندی    89
1-5-3) رضاخان و مذهب    90
2-5-3) سیاست ضد مذهبی رضاشاه    94
3-5-3) مقابله با روحانیت    96
4-5-3) مقابله با مذهب    99
1-6-3) کشف حجاب    101
3-6-3) طرح متحدالشکل البسه    107
4-6-3) دانشکده معقول و منقول    110
5-6-3) مؤسسه وعظ و خطابه    112
7-6-3) طرح اداره اوقاف    114
8-6-3) تخریب مدارس علمی و مساجد و...    116
9-6-3) تغییر ماههای قمری به ماههای شمسی و...    117
جمع بندی    119
فصل چهارم: سیاست های مصطفی کمال در مقابل مذهب و نیروهای مذهبی    123
1-4) زندگی نامه مصطفی کمال آتاتورک    123
1-1-4) نحوه به قدرت رسیدن آتاتورک    128
2-4) اندیشه های تجددگرایی در ترکهای جوان    130
1-2-4) ضیا گوکالپ و ناسیونالیسم ترک    130
3-4) مصطفی کمال و سلطنت    136
4-4) مصطفی کمال و خلافت    142
1-4-4) تخریب مساجد و اماکن مذهبی    151
2-4-4) مقابله با دراویشان    151
3-4-4) دگرگونی پوشاک    152
4-4-4) دگرگونی حقوقی    155
جمع بندی    157
نتیجه گیری بخش دوم : مقایسه سیاستهای ضد مذهبی در ایران و ترکیه    161
وجوه تشابه    161
پیشینه نوسازی    165
وجوه اختلاف:    166
تفاوت در شیوه عمل    167
تفاوت در ساختار سیاسی دو کشور    169
فصل پنجم : دین و سازمان روحانیت در ایران    171
مذهب شیعه    171
1-1-5) رهبری شیعیان در دوران غیبت    173
2-1-5) سازمان مذهبی شیعه    174
3-1-5) منابع مالی روحانیون شیعه    175
4-1-5) تشکیلات حکومتی روحانیون    177
5-1-5) اصولیون و اخباریون    177
1-5-1-5) ویژگیهای مکتب اصول    178
فصل ششم: دین و سازمان روحانیت در ترکیه    181
1-6) مذهب رسمی    181
2-6) ادیان ,مذاهب و طریقتهای موجود در ترکیه    185
1-2-6) شیعیان    186
3-6)    طریقت ها و داراویش    186
1-3-6) علویان    187
2-3-6) بکتاشیه    188
3-3-6) طریقت نقشبندیه    190
4-3-6) طریقت نورجی ها    191
5-3-6) سلیمانجی ها    192
6-3-6) طریقت تیجانیه    193
7-3-6) طریقت مولویه    194
4-6) اقلیتهای غیر مسلمان    194
1-4-6) مسیحیان    194
جمع بندی    195
نتیجه گیری بخش سوم :    197
میزان همگرایی مذهبی    197
میزان مبارزه جویی    198
میزان استقلال سیاسی و مالی    198
فصل هفتم : مقاومت در برابر سیاستهای نوسازی در ایران    200
1-7) تأسیس جمهوری    200
2-7) آیه الله نائینی    205
3-7) آیهالله سید ابوالحسن اصفهانی    206
4-7) آیهالله شیخ عبدالکریم حائری یزدی    207
1-4-7)موضع آیهالله حائری در برابرمسایل سیاسی واجتماعی کشور    208
5-7) آیهالله شیخ محمد تقی بافقی    211
فصل هشتم : مقاومت در برابر سیاست های آتاتورک    214
1-8) مقاومت جدی صورت نگرفت    214
2-8) شورش شیخ سعید    216
نتیجه گیری بخش چهارم :    219
توانای بسیج اجتماعی    219
منابع مآخذ    227
منابع انگلیسی    232
منابع ترکی استانبولی    232

چکیده
مصطفی کمال آتاتورک در اثراقدامات تدریجی و آشکار توانسته بود به عمر امپراطوری

عثمانی پایان دهد و کشور کوچک  ترکیه را  بنیان  نهد , برآن  شد تا کشور ترکیه را در مسیر

نوسازی قرار دهد ؛ نوسازی  که مصطفی کمال خواستار آن بود , در واقع غربی سازی بود و

در این راستا می بایست تمام  سنتها از بین می رفت . وی  برای رسیدن به این هدف, مبارزه

گسترده با مذهب و نیروهایی  مذهبی انجام داد و اسلام رسمی  را بطور کامل از جامعه ترکیه

پاک کرد . در کنار اقدامات مصطفی کمال ؛ وابستگی روحانیون سنی  به دولت و عدم استقلال

سیاسی و مالی این زمینه را برای مصطفی کمال فراهم  آورد تا بتواند با ترکیب سیاست پنهان و

آشکار ترکیه را به یک کشور سکولار تبدیل کند .

از طرف دیگر در ایران  نیز رضاشاه به زعم خود برآن شد تا جامعه  ایران را همانند

ترکیه  بسوی  تمدن و نوسازی هدایت کند . در راستای  چنین اقدامی طبیعی  بود که از  طرف

روحانیون که به عنوان ترویج دهندگان دین در جامعه محسوب می شدند ,در مقابل  چنین اقدامی

مقاومت صورت گیرد , استقلال سیاسی, اقتصادی به روحانیون این کمک را می کرد تا در مقابل

سیاستهای نوسازی رضاشاه که توأم با دین زدایی بود مقاومت کنند .

استقلال یکی از بزرگترین امتیازات روحانیت شیعه درمقایسه با روحانیت سنی است .چه

در دوره صفویه, چه در دوره هایی افشاریه و زندیه و قاجاریه و چه در دوره پهلوی, روحانیت
اگر چه متفاوت اندیشیدند ولی هیچ گاه زیر بار زور و دستور و ابلاغیه  و فرمان شاهی

نرفت. نتنها این وضعیت و آرمان را حفظ کرد بلکه  در شرایط مقتضی با قدرت ظالمانه مبارزه

کرد و برای ایجاد فضایی  مساعد تر برای  دینداری  و دین مداری , با حاکمان در افتاد و نهایتاً

کوشید تا نظامی اسلامی برمبنای دین و مردم تأسیس کند . از دوره های  بسیار سخت و طاقت-

فرسا برای روحانیت ,  دوره  حکومت  بیست  ساله رضاخان  بود . در این  دوره روحانیت  با 

شدیدترین برخوردها وعمیق ترین موانع مواجه شد . رضاخان که سودای ترقی و پیشرفت ایران

به مانند کشورهای اروپایی را درسر داشت , سعی می کرد  مهمترین  موانع را  که به زعم  او

مذهب  و روحانیت  بود , از میان  بردارد . او علاوه  بر مقابله های  خشن  و  زورمندانه  با

روحانیت , بر آن بود تا تمام  نمادهای  مذهبی را از جامعه حذف کند . رضاشاه  برای  از بین 

بردن مذهب و نیروهایی  مذهبی از تمام امکانات استفاده می کرد تا هرچه زودتر به زعم خویش

کشور را به دروازه های ترقی برساند .

در پژوهش حاضر  با مطالعه اقدامات ضد دینی در ایران و ترکیه که نهایتاً جامعه را به

سوی سکولاریسم  هدایت می کرد , آشنا خواهیم  شد . و همچنین در این  پژوهش  سیاست های

رضاشاه و آتاتورک را در مقابل  مذهب و نیروهایی مذهبی  بصورت مقایسه ای بررسی خواهیم

کرد .

قاسم رضایی یونجالی
فصل اول : کلیات

معرفی روش و ماهیت تحقیق  که معمولاً به شکل طرح  تحقیق  یا طرح پژوهش ارائه

می شود موجب می شود  که  محقق  و خواننده  بر محتوا و شکل تحقیق  تسلط و احاطه داشته

باشند . با معرفی روش  و ماهیت تحقیق است  که ارزیابی  و قضاوت در توفیق یا عدم توفیق  

نتایج  علمی تحقیق  براساس هدف و روش اعلامی میسر می شود براساس چنین ضرورتی در

بخش ابتدایی این  پژوهش  طرح مسأله  -  تاریخچه  موضوع - هدف و قلمرو تحقیق - بیان

فرضیه - روش گردآوری داده ها و تجزیه و تحلیل  آنها – سازماندهی  تحقیق  و سایر مسائل

به منظور تبین و تحدید و تدقیق و تعمیق موضوع  مورد بررسی قرارمی گیرد .    

1-1) بیان مسأله 

تاریخ  بزرگترین منبع  شناخت , سرشارترین ذخیره تجربه اندوزی و مؤثرترین وسیله

عبرت گیری  برای گام برداشتن در حال و روشن  نمودن  تصویر آینده است . تاریخ  بستری

است که ما را با منابع اصلی اندیشه ها و ریشه تحولات آشنا می سازد . از این رو درمراجعه

به  تاریخ  بایستی بسیار دقیق  بود و به ابعاد و زمینه های فکری  –  سیاسی  –  اقتصادی  و

فرهنگی و بین الملی حوادث و تحولات توجه نمود .


تاریخ معاصر ایران و ترکیه نیز از نظرمحتوا و مضمون سیاسی, اجتماعی و فرهنگی

و کیفیت تحولات و فراز و فرودهای  آن به خصوص در زمینه تعامل دین و دولت دربردارنده

 حوادث و تجربیات مهمی است که آگاهی دقیق از آنها میتواند برای ما در پیمودن راه دشوار

در مقطع حساس کنونی مفید باشد و بی توجهی  به آن موجب ضرر و زیان خواهد شد .

جنبش ها و انقلاب های مهم در تاریخ  اسلام و بویژه در ایران و ترکیه  با رهبری  و

حمایت  روحانیون  همراه  بوده  است . تحریم  تنباکو –  انقلاب  مشروطیت  و جنبش های

مقطعی  در شهرهای مختلف  ایران عموماً  به رهبری روحانیت و تحت تأثیر مستقیم عنصر

دین  صورت  گرفته  است ؛ در تاریخ  اجتماعی , سیاسی عثمانی  و سپس ترکیه هم دین  و

روحانیت نقش مهمی داشته اند .

اعلان  جنگ عثمانی  به مصر در سا ل  1516  با فتوای  شیخ الاسلام علی جمالی

صورت گرفته است . در دولت عثمانی  شماری از پادشاهان براساس فتوای  شیخ الاسلام ها

از قدرت  و سلطنت خلع شده اند .سلطان سلیم سوم  و سلطان عبدالعزیز دوم و سلطان عبد-

الحمید دوم  با فتوا خلع  شده اند .

همچنین  قیام شیخ رجب و شورش شهر سیواس درمرکز ترکیه و قیام  شیخ سعید در

شرق ترکیه ( پس از تشکیل ترکیه جدید) با رهبری وهدایت روحانیون صورت گرفته است .

به قدرت رسیدن مصطفی کمال پاشا در ترکیه و همچنین رضاخان در ایران از جمله

حوادث مهم تاریخی است که سرآغاز وسرمنشا تحولات سیاسی اجتماعی و فرهنگی بزرگی

دراین دو کشور به شمار می آید . به قدرت رسیدن مصطفی کمال پاشا و رضاخان  در کنار

شرایط داخلی ناشی از شرایط و تحولات بین الملی پس ازجنگ جهانی اول وانقلاب بلشویکی

در روسیه محسوب  می شود . در دوران زمامداری مصطفی کمال پاشا و رضاخان ؛ کشور

ایران  و ترکیه  وارد مسیری متفاوت از سیرتاریخی خود شد . گسترش  یافتن وابستگی های

فرهنگی ایران و ترکیه به غرب و ترویج غربگرایی و خود باختگی و پی گیری سیاست های 

تجدد گرایانه از طریق تضیف مذهب و از بین بردن دین و نیروهای مذهبی و همچنین تشکیل

ارتش مدرن برای از بین  بردن مخالفان از مهمترین رویدادهایی است که با این دوران آغاز

می شود .

در ایران و ترکیه هر چند که روند  تجدد گرایی از زمانهایی  بسیار دوری آغاز شده

بود  ولی در دوران حاکمیت رضاشاه و مصطفی کمال حرکت به سوی غرب و غرب گرایی 

بیشتر و با جدّیت و در قالب یک  دولت متمرکز و مدرن دنبال گردید . برای رسیدن  به چنین

آرمانی هرچیزی که درکشوراحساس می شد  در برابر نوسازی مقاومت خواهد کرد به سرعت

از بین برده می شد .

قرن هیجدهم میلادی سرآغاز فصل نوینی در تاریخ کشورهای اسلامی محسوب می-

شود . در این قرن دنیای اسلام شاهد رشد و قدرت نمایی رقیبی در مقابل خود  شد  که تا آن

زمان در روابط بین دنیای  اسلام با ممالک غیر مسلمان بی سابقه بود . در جوار و همسایگی 

اروپا سرزمینهای  مسلمان نشینی قرار داشتند  که تا آن زمان عمدتاً تحت کنترل امپراطوری 

کهن عثمانی قرار داشتند . امپراطوری قدرتمندی که تا یک قرن قبل از آن توانسته بود تا مرکز

اروپا پیشروی کند . ولی از قرن هیجدهم اوضاع  به تدریج عوض می شود دولتهای اروپایی

درسایه ثروت عظیم به دست آمده ازممالک و مستعمرات خود در قاره آمریکا, آفریقا و آسیا و

نیز رشد و پیشرفت تکنولوژی  وعلوم جدید در آن قاره دارای آنچنان قدرتی شدند که خود را

برای تهاجمی سنگین و همه جانبه به همسایگان مسلمان نشین خود به قدرکافی قدرتمند دیدند.

تا اوایل  قرن 19 بسیاری  از مناطق  مسلمان نشین  تحت  کنترل  اروپایان  قرار  گرفت .

ایران از بخش شمال مورد حمله روس قرارگرفت و بخش قابل توجهی ازقلمرو خود را    از

دست داد.درکشورعثمانی سطح درگیری بسیار وسیع بود ازقرن هیجدهم به بعد کلیه تصرفات

عثمانی ترکی در اروپای شرقی – خاورمیانه – آفریقا  و همچنین قفقاز مورد  تهاجم دولتهای

اروپایی قرار گرفته بود و هراز چند گاهی  بخشهایی از قلمرو عثمانی در مواجهه با یکی از

دول اروپایی از دست می رفت.

بدین ترتیب به مرور زمان ضعف تدریجی دول مسلمان آنها را به این باور رساند که

به تنهایی نمی توانند در مقابل  تهاجم مغرب زمین مقاومت کنند  و می بایست برای مقابله با

غرب به علم  و صنعت و تکنولوژی و فنون نظامی جدید که در اختیارغرب بود مجهز شد .

این روند تا زمان  به قدرت رسیدن رضاخان در ایران و مصطفی کمال پاشا در ترکیه ادامه

داشته است اما از این به بعد روند تجددگرایی با جدیت دنبال شد . مصطفی کمال پاشا اعتقاد

داشت راه نوسازی ترکیه از طریق غربی سازی و پذیرش همه مؤلفه های آن است .به همین
                                                                                                                                     
دلیل  در دوران حاکمیت  پانزده ساله خود در ترکیه موضوع حذف دین و سیکولاریزه نمودن

ترکیه را تعقیب نمود .کمال آتاتورک اعتقاد داشت برای رسیدن به یک جامعه مدرن باید مذهب

و نیروهای مذهبی وهمچنین نمادهای آن از بین بروند .کمال مصطفی پاشا دردوران حاکمیت

پانزده ساله خود با اجرای سیاستهای خود برای از بین بردن نهاد مذهب ازجامعه ترکیه تلاش

گسترده ای انجام داد کمال پاشا با ترکیب سیاست  ضربتی  و تدریجی توانست  پس از تحکیم 

قدرت خویش بر جامعه , شروع  به نوسازی و تجدگرایی در ترکیه نماید .

در ابتدای کار مصطفی کمال پاشا  سیاست گام به گام را  انتخاب کرد و  اهداف خود 
                                                              
یعنی مخالفت با نهاد ریشه دار خلافت را آشکار ننمود . مورخین علت  اتخاذ این  سیاست را

عمدتاً ملاحظات سیاسی و حمله متحدین علیه قلمرو عثمانی می دانند . وی در طول  جنگهای

استقلال طلبانه اعلام کرد که برای اعاده  قدرت به شخص  سلطان مبارزه می کند و

بنابراین از حمایت  سلطنت طلبان  نسبت به خود برخوردار شد . مصطفی کمال پاشا پس از

مساعد کردن زمینه برای اصلاحات و فراهم آوردن متحدانش ابتدا از موضوعاتی که کمترین

مخالف و بیشترین موافق را داشت شروع به نوسازی کرد .کمال قبل ازهمه به تعریف اجماع

ملی ومرزبندی قومی و کشوری دولت پرداخت . همین که یک اجتماع قومی به نسبت همگون

پدید آورد مرحله  بعدی اصلاحات را با ظرافت بیشتر آغاز کرد . دومین گام کمال پاشا ایجاد

و تأسیس نهادهای سیاسی نوین برای اعمال اقتدار بود . تا ازطریق ا ین نهادهای سیاسی تازه

تأسیس شروع  به اصلاحا ت اجتماعی و مذهبی نماید  .
درسال 1924مرحله سلب اقتدارمذهب آغاز شد و دو ماه بعد از آن خلافت لغو شد .   
از این تاریخ است که روند مذهب زدائی در کشور ترکیه با اجرایی سیاستهای پنهان و آشکار

مصطفی کمال آتاتورک به اوج خود می رسد.

در ایران هم هر چند که نوسازی از زمان قاجارها (فتحعلیشاه) آغاز شده بود, اما در 

دوران  حاکمیت رضاشاه  نوسازی  با سرعت یشتر و در قالب دولت مدرن  و تمرکز و در


راستای تخریب و ازبین بردن مذهب و نیروهایی مذهبی صورت می گرفت . سیاست 

تجددگرایی رضاشاه به موازات مذهب زدایی و سرکوب عناصر مذهبی به مرحله اجرا درآمد

که به  نظر می رسد  متأثر از اقدامات مصطفی کمال پاشا در ترکیه باشد ؛ رضاشاه همواره

تحولات  کشورهای اروپایی و به ویژه ترکیه همسایه را پیگیری می کرد و حرکت جمهوری

خواهی وی  نیز متأثر از اعلام  جمهوری  مصطفی کمال پاشا  بود . سفر رضاشاه به ترکیه

از12تا 24 خرداد ماه1313 به همین دلیل  صورت گرفت . کشف حجاب از بانوان - تحمیل 

لباس  و کلاه اروپایی و استعمال عناوین غربی در ادارات ومؤسسات دولتی و همچنین اعزام

محصلین ایرانی  به اروپا در شمار سیاست هایی بوده که آن رژیم  از سال 1304 تا 1313

با اتکای  به تحصیل کرده گان و روشنفکران و نیز نظامیان و عناصر دیوان سالاری سیاست

تضعیف دین  و روحانیت را پیش برد . رضاشاه اعتقاد  داشت راه  پیشرفت  و ترقی مملکت

زمانی هموار می شود که سنتها  و مذهب و نیروهای مذهبی از بطن جامعه حذف گردند .از

جمله اقدامات رضاشاه که در راستای  تضعیف مذهب و نیروهای  مذهبی  صورت  گرفته ؛

کاهش نفوذ سیاسی روحانیون به عنوان رقبای دولت و مخالفین دولت مطلقه سلطنتی,  تقویت

و رشد  اندیشه غیر مذهبی و کاهش نفوذ روحانیون از مشاغل دولتی را می توان ذکر کرد .

رضاشاه  در اجرایی سیاستهای  تجددگرایانه خود دست به اقدامات روشن و آشکاری

زد که باعث مقاومت  بیشتر مردم  در مقابل تجددگرایی شد . رضاشاه در اوج  قدرت مدعی

بود که وقتی مردم لباس یک شکل بپوشند و کلاه پهلوی به سربگزاند و نسبت به تقیدات مذهبی

سست شوند متمدن خواهند شد . برهمین اساس برای او ستیز با نهادهای سنتی و مذهبی نظیر

پوشاک سنتی و مراسم دینی امری ضروری بود .ازاین رو درکنار ستیز با مذهب و نیروهای

مذهبی و بطور کلی با عناصر سنتی , رضاشاه با تکیه بر روشنفکران  به  تبلیغ  ناسیونالیسم 

باستان گرایانه  و گسترش  مراکز تفریحی  فساد انگیز پرداخته است . با توجه به مطالب یاد 

شده در خصوص اقدامات مصطفی کمال پاشا در ترکیه و اقدامات رضاشاه در ایران در قبال

مذهب و نیروهایی مذهبی پرسش اصلی پژوهش حاضر به شرح زیر است :

وجوه شباهت و تفاوت در سیاستهای رضاشاه و مصطفی کمال پاشا درمقابل مذهب و

نیروهایی مذهبی چه می باشد ؟ برای این که موضوع  را بیشتر مورد  بررسی قرار دهیم و

از جهات مختلف  موضوع را مورد  تجزیه و تحلیل  قرار دهیم  در کنار پرسش اصلی  چند

پرسش  فرعی  برای  بسط  و گسترش موضوع  طرح می شود که در بحثهای بعدی آنها را 

بررسی خواهیم کرد . پرسش های فرعی که به آنها خواهیم پرداخت به شرح ذیل می باشد :

تفاوتهای  که در مقاومت در برابر طرح نوسازی در دو کشور ایران و ترکیه مشاهده می شد

ناشی از چه عواملی بود ؟ یا این که عوامل  موفقیت  مصطفی کمال  در سکولاریزه

 کردن جامعه ترکیه چه بوده است ؟مهم ترین مؤلفه ای که می تواند تفاوت در شدت نوسازی

و مقاومت در برابر آن را توصیف کند «مذهب و سازمان روحانیت » دراین دو کشور است.

همگرایی بالای  مذهب در ایران بر محور تشیع  و مراجع  تقلید است در حالی که در کشور

ترکیه مسلمانان حول طریقت های گوناگون متصوفه , عدم استقلال علمای  سنی  از دولت و

استقلال سیاسی روحانیون  شیعه در ایران , وابستگی مالی مفتیان سنی  به اوقاف  و در آمد

دولتی  و بهره مندی روحانیون شیعه از درآمد خمس علاوه  بر آن اوقاف , سازش پذیری و

پذیرش قاعده تغلیب (الحق لمن غلب) از سوی علما سنی مذهب و مبارزه جویی و برجستگی

امربه معروف و نهی از منکر عمده ترین عواملی هستند که تفاوت در شدت نوسازی (غربی

سازی) و تفاوت در نوع و میزان مقاومت را در برابر نوسازی در ایران و ترکیه را توضیح

می دهند .

مهمترین مؤلفه های  که میتواند موفقیت مصطفی کمال پاشا را در اجرای برنامه های

نوسازی  بیان کند ؛ ترکیب سیاست پنهانی  و آشکار آتاتورک , قدرت  تشخیص وی  به لزوم

اصلاحات در زمان مناسب و همچنین زمینه سازی قبلی برای اجرای برنامه های تجددگرایی

و در نهایت تفکیک برنامه های نوسازی از یکدیگر می باشد .

2-1) بررسی سوابق و ادبیات موضوع

در ارتباط  با سیاست های مصطفی کمال پاشا و رضاشاه در قبال مذهب  و نیروهای

مذهبی کتاب و مقاله های چندی به فارسی و دیگر زبانها خارجی نوشته شده است . 

در شبکه اینترت نیز می توان در خصوص اوضاع  اجتماعی  ایران و ترکیه مقالات

متنوعی را مشاهده کرد . از جمله کتابهایی که در خصوص موضوع  مورد بحث نوشته شده

است , کتابی با عنوان «جمهوری اول ترکیه» که این کتاب نوشته ریچارد رابینسون و ترجمه

ایرج امینی می باشد که در سالهای گذشته چندین نوبت تجدید چاپ شده است . در این  کتاب 

نویسنده  بعد از بیان اوضاع کلی ترکیه  قبل از جمهوری  به اقدامات مصطفی کمال پاشا در

خصوص اصلاحات اجتماعی و ایجاد ترکیه  نوین اشاره کرده و به ازبین بردن اقتدار مذهبی

و مقابله با عناصر سنتی توسط کمال پاشا اشاره می کند .در کتاب علل رشد اسلام گرایی در

ترکیه نوشته محمدرضا زارع هم بعد ازبیان موقعیت حکومت عثمانی درجهان و نحو استفاده

حاکمان عثمانی از دین اسلام برای تحکیم حکومت خود درگذشته بر نقش مهم مذهب و نیرو-

های مذهبی در ترکیه زمان عثمانی اشاره می شود و دلایل اسلام خواهی  فعلی را بیان می-

کند . کتاب« تعامل دین و دولت در ترکیه» نوشته محمدرضا حیدرزاده نایینی نیز بعد ازاینکه

در مورد اسلام و سیکولاریسم در ترکیه مطالبی را بیان می کند در بخش  دوم به جایگاه نهاد

منابع مآخذ

 ابوالحمد ,عبدالحمید , مبانی علم سیاست ,ج اول , تهران , انتشارات توس ,1376.
ابوالقاسمی ,محمدرضا , اردوش حسین , ترکیه دریک نگاه ,تهران ,انتشارات المهدی 1378.
 آریا , کورش , رضاخان و قضیه کشف حجاب , ابرار18|10|81
 آریا , قاسم , قضیه رضاشاه و کشف حجاب , نافه , شماره هفتم ,42-44.
الگار , حامد, دین و دولت در ایران, نقش علما در دوره قاجار , ترجمه ی ابولقاسم سری تهران, انتشارات توس ,1356.
 امینی , داوود , چالشهای روحانیت با رژیم رضاشاه(بررسی علل چالشهای سنت گرایی با نوگرایی) تهران , سپاس, 1382.
 امینی ,علیرضا , تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوران پهلوی, تهران,  صدای معاصر, 1381.
 آزاد ارمکی , تقی , مدرنیته ایرانی؛ روشنفکران و پارادایم  فکری عقب ماندگی  در ایران تهران, انتشارات اجتماع, 1380.
 مصطفی , ازکیا , جامعه شناسی توسعه (تهران : انتشارات کلمه ,1377) 
 رضا , اکبری نوری , اندیشه  سیاسی  عبدالرحیم  نجارزاده  تبریزی ( طالبوف ) ,  فصلنامه تخصصی علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج , سال نخست, پیش شماره دوم, تابستان 1383.
هربرت  اسپنسر , مدرنیته : مفاهیم  انتقادی جامعه  سنتی و جامعه  مدرن , ترجمه ی منصور انصاری تهران , انتشارات نقش جهان ,1381.
 آصف , محمد حسن , مبانی ایدئولوژیک حکومت در دوران پهلوی , تهران , مرکز اسناد انقلاب اسلامی ,1384.
 الهامی , داود, موضع  تشیّع در برابر تصّوف در طول  تاریخ , قم , انتشارات مکتب اسلام , 1378.
اولوغ ,  ایگدمیر  و دیگران , آتاتورک , ترجمه ی حمید ناظمی , تهران , مؤسسه  فرهنگی
منطقه ای 1348.
رابرت اولسن , قیام شیخ سعید پیران - کردستان 1925, ترجمه ی ابراهیم  یونسی ( تهران : انتشارات نگاه ,1377)

 بابر, نوئل , فرمانروایان شاخ زرین از سلیمان قانونی تا آتاتورک , تر جمه ی ,عبدالرضاهوشنگ مهدوی , تهران, سپاس ,1369.
 بصیرت منش , حمید , علما و رژیم رضاخان , تهران , عروج , 1376.
 بهار, ملک الشعرا ( محمد تقی ) , تاریخ مختصر احزاب سیاسی در ایران ( انقراض قاجاریه ) ,جلد اول ,تهران, چاپخانه سپهر, 1357.
 محسن , بهشتی  سرشت , نقش  علما  در سیاست , تهران , پژوهشکده  امام خمینی و انقلاب اسلامی ,1380.
بهنام , جمشید , ایرانیان و اندیشه تجدد , تهران , انتشارات پژوهش فرزان روز, 1383.
بیات , کاوه , شورش  کردهای  ترکیه  و تأثیر آن  بر روابط  خارجی ایران , تهران , نشر تاریخ ایران , 1374.
 تهاجم به روحانیت و حوزه های علمیه در تاریخ معاصر , جلد اول , قدر ولایت , تهران ,1379.
 پروند , شادان , سبحانی , زهرا , زمینه  شناخت  جامعه  و فرهنگ  ترکیه ,  تهران , مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین اللملی ,1373.
 پهلوی , محمدرضا , پاسخ به تاریخ , ترجمه ی حسین ابوترابیان , تهران , زریاب ,1379.
پیران , پرویز , برنامه ریزی  توسعه  برون زا , اطلاعات  سیاسی , اقتصادی , شماره  25, دیماه 1367 .
 جمعی از نویسندگان ,سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج , ترجمه ی عباس مخبر , تهران , 1361.
 جعفری  هرندی  , محمد , فقها و حکومت  پژوهشی  در فقه  سیاسی  شعیه , تهران , روزنه ,1378.
 جی شاو , استانفورد , ازکورال , شاو, تاریخ امپراطوری عثمانی ترکیه جدید, ترجمه ی محمود رمضان زاده , جلد دوم ,خراسان , آستان قدس رضوی , 1370.
 حائری , عبدالهادی ,  تشیع  و مشروطیت در ایران  و نقش  ایرانیان  مقیم  عراق , تهران , مؤسسه انتشارات امیرکبیر ,1381.
 حسینی , سیدحسن , پلورالیزم  دینی یا پلورالیزم در دین , تهران , سروش ,1382.
 حسینیان , روح الله , چهارده قرن تلاش  شیعه برای ماندن و توسعه  تهران , مرکز اسناد انقلاب اسلامی ,1382.
 حیدرزاده , محمدرضا , تعامل  دین  و دولت در ترکیه , تهران , انتشارات وزارت امور خارجه ,1380.
 فاطمه , خالقی , روشنفکرانی در مقابل آتاتورک , حیات نو ,7|6|81 .
 خلیلی خو, محمد رضا , توسعه و نوسازی ایران در دوره دوران پهلوی , تهران , جهاد دانشگاهی, 1384.
امام خمینی ره, صحیفه نور ,ج 12.
امام خمینی , صحیفه نور ,ج 15.
امام خمینی ره,کشف اسرار .
دورسون , داود  , دین و سیاست در دولت عثمانی , ترجمه ی منصوره حسینی و داوود وفائی , تهران , وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی, 1381.
 دعوتی , سیدابوالفتح , ازماجرای تلخ " کشف حجاب "رضاخانی تا قیام خونین مردم قم ,یالثارات الحسین (ع) , شماره 259 .
 دعوتی, سید ابوالفتح , اصلاحات به روش آتاتورک , جمهوری اسلامی ,20|2|79
دوران آتاتورک درسهایی برای امروز, ترجمان سیاسی , سال سوم , شماره 156
 دیوب , اس . س , نوسازی و توسعه در جستجوی  قالبهای فکری  بدیل , ترجمه ی سید احمد موثقی تهران , قومس ,1377.
 رابیسون , ریچارد , , جمهوری اول ترکیه , ترجمه ی ایرج امینی , تبریز, موسسه فرانکین,2536 شاهنشاهی .
رحمانیان,داریوش,چالش جمهوری و سلطنت در ایران زوال قاجار و روی کار آمدن رضاشاه, تهران,نشر مرکز ,1379.
 روشه, گی , تغییرات اجتماعی , ترجمه ی منصور وثوقی , تهران , نی 1368.
 زارع , محمد رضا , علل رشداسلام گرائی در ترکیه , تهران, انتشارات دفتر مطالعات سیاسی و بین اللملی , 1382.
 سردارآبادی , خلیل الله , موانع تحقق توسعه سیاسی در دوره سلطنت رضاشاه , تهران , مرکز اسناد انقلاب اسلامی , تهران, 1378.
سیف زاده , حسین ,نظریه های مختلف درباره راههای گوناگون نوسازی ودگرگونی سیاسی , تهران , قومس , 1375.
قادری ,حاتم ,اندیشه های سیاسی در اسلام و ایران ,تهران ,سمت ,1379.
 قاضی , نعمت الله , علل سقوط حکومت رضاشاه ,تهران , نشر آثار, چاپ اول,1372.
شریفی ,علیرضا , کشف حجاب , نشریه خراسان ,17|10|79.
 شمیم , علی اصغر , ایران در دوره سلطنت قاجار, تهران , مدبر ,1375.
صبوری , منوچهر, ,جامعه شناسی سازمانها بوروکراسی مدرن ایران , تهران , انتشارات سخن, 1380.
 طلوعی , محمود , پدر و پسر ناگفته ها از زندکی و روزگار پهلوی ,تهران ,علم ,1374.
عاقلی, باقر , رضاشاه و قشون متحدالشکل , تهران ,انتشارات نامک , 1377.
 عباسی , ابراهیم  , دولت  پهلوی و توسعه اقتصادی تهران ,مرکز اسناد انقلاب اسلامی , 1383.
 فوزی تویسرکانی , یحیی , مذهب و مدرنیزاسیون در ایران , تهران ,مرکز اسناد انقلاب اسلامی , 1380.
 فیاضی , عماد الدین , حاج عبدالکریم حائری , تهران ,مرکز اسناد انقلاب اسلامی , چاپ اول ,1380.
 فیگارو , آتاتورک  رهبر ترکیه  در گذشته و حال , ترجمان سیاسی , سال چهارم , شماره اول .
کتانی, علی, اقلیتهای مسلمان در جهان امروز, ترجمه محمد حسین آریا ,تهران ,امیرکبیر 1383.
 کریمی, علیرضا , رژیم و آزمون گیری از طلاب, تهران , مرکز اسناد انقلاب اسلامی, 1378.
کوهستانی نژاد , مسعود , چالش مذهب و مدرنیسم  سیر اندیشه سیاسی مذهبی در ایران, تهران, انتشارات نی ,  1381
 کین راس , لرد , قرون عثمانی , ترجمه ی پروانه ستاری , تهران , کهکشان , 1373.
 کاتم , ریچارد , ناسیونالیزم در ایران , ترجمه ی احمد تدین , تهران , انتشارات کویر, 1371.
 کاتوزیان,محمد علی(همایون), اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا سقوط رضاشاه,ترجمه ی محمد رضا نفیسی, تهران , پاپیروس ,1366.
 کشف حجاب تهاجم بنیادی به فرهنگ اسلامی , جمهوری اسلامی ,17|10|83.
 گاندره ,آتاتورک , رهبر ترکیه در گذشته و حال , ترجمان سیاسی, سال چهارم, شماره 157 , سال چهارم , شماره اول ,
 گودرزی ,غلامرضا , دین و روشنفکران مشروطه , تهران, انتشارات اختران,1383.
 لوییس , برنارد , ظهور ترکیه  نوین , ترجمه ی  محسن  علی سبحانی تهران , انتشارات مترجم ,1372
  مایلی, محمد رضا , نظامهای سیاسی (بررسی موردی نقش نظام سیاسی در روند توسعه ایران) 57- 1432, تهران , نشر ارائه ,1378.
 معتضد ,خسرو, رضاشاه سقوط پس از سقوط , تهران , مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران ,1376.
 معظم پور , اسماعیل , نقد و بررسی ناسیونالیسم, تهران, مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1383.
 مکی , حسین , تاریخ بیست ساله استمرار دیکتاتوری پهلوی , ج6 , تهران , نشر ناشر , 1362.
 مؤسسه فرهنگی قدر ولایت  , حکایت کشف حجاب ج 1-2, مؤسسه قدر  ولایت  , تهران 1380.
 مور , بریگتون  , ریشه های  اجتماعی  دیکتاتوری  , ترجمه ی  حسین  بشریه  تهران , انتشارات دانشگاه تهران , 1369.
 نورالدین , محمد , ترکیه جمهوری سرگردان , ترجمه ی سید حسین موسوی , تهران , مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژ یک خاورمیانه , 1380.
 نهاوندی ,آرش , پدر ترکیه نوین‌‌‌‌‌ ‍‍‍‍‍(مصطفی کمال آتاتورک), فرهنگ آشتی,11|10|82.
 نیازمند , رضا , رضاشاه از تولد تا سلطنت , تهران, جامعه ایرانیان, 1381.
 واترز , مالکوم , جامعه  سنتی  و جامعه مدرن , ترجمه ی منصور انصاری , انتشارات نقش جهان , تهران, 1381.
 واحد , سینا , قیام  گوهرشاد , تهران , سازمان  چاپ  و انتشارات  وزارت  فرهنگ و ارشاد اسلامی ,1366.
وبر , ماکس , اخلاق  پروتستان  و روح  سرمایه داری  ,  ترجمه ی عبدالمعبود  انصاری تهران , انتشارات ,سمت,1371.
 ووسینیچ , وین , تاریخ امپراطوری عثمانی , ترجمه ی  سهیل آذری , تبریز : چاپ شفق با همکاری مؤسسه اتشارات فرانکین ,1346 هجری خورشیدی .
 وینر , مایرون , نوسازی جامعه چند  گفتار  در شناخت دینامیسم رشد , ترجمه ی  رحمت الله مقدم مراغه ی , ب. م, ب.ن, 1354.
هانتیگتون , ساموئل , سامان سیاسی درجوامع دستخوش دگرگونی, ترجمه ی محسن ثلاثی, تهران, علم,1370.
هوشنگ مهدوی ,عبدالرضا , سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی 1300-1357 ,تهران, پیکان, 1376
منابع انگلیسی

 . Hamed Enayat,Modern Islamic Polithcal Thought (London: Macmillan Press 1982)

2.Lord "Kinross" Ataturk: The Rebirth of a Nation(London:Weidenfeld and Nicolson"1966)

3.Ozay Mehmet , Islamic Identity and Development ,study of Islamic Periphery(London: 1990) p. 81

4 .Robert E . ward & Dnkewaryt A.Political Modernizatin  in japan and Turky (Princeton :      university press .1961)

5.www.Google//:Kemal Ataturk-Wikipedia.the free encyclopedia.htm                                                      

منابع ترکی استانبولی

1.Kabacli , Alpay, cumhuriyet Tarihi (Istanbul: Deniz Bank, 2004)

2.M.Kemal Ataturk, Nutuk (Estanbul :Mili,2001)

3. Ozel, Mehmat, Kurtulus kurulus cmhuriyet (Estanbul :Ankara ticaret odasi,2005)